چه واکنشی باید نشان دهیم در حالی که می‌دانیم در سال‌جاری این شهر بیش از هر سال دیگری در چنبره آلودگی هوا گرفتار بوده و اگر نبود باران و برف که نعمتی بی‌همتاست، معلوم نبود تا کی ادامه می‌یافت؟ آیا باید از این انتخاب بنیاد بین‌المللی ITDP که از نهادهای وابسته به سازمان ملل است به‌خود ببالیم؟برخلاف تمام پیش‌بینی‌ها در دوره قبل شهر کراچی بر کرسی نخستین شهر پرجمعیت جهان نشست. تهران نیز در این رتبه‌بندی به مقام شانزدهم رسید و به‌عنوان شانزدهمین شهر پرجمعیت جهان معرفی شد. توسعه این شهر که مساحتی کمتر از 750کیلومتر مربع دارد، آن هم در انبوه جمعیت 8میلیونی آن کار بسیار دشواری است.
اما با تمام مشکلات و مسائل مختلف که دامنگیر این پیر خفته در دامان البرز است، تهران شهری در حال توسعه است؛ شهری که هر روز می‌تواند نوید تغییری را در خود داشته باشد و مدیران آن هر روز دری تازه از رشد و پیشرفت را به روی شهروندان می‌گشایند. اگر کمی به روزهای گذشته برگردیم، می‌توانیم خاطرات روزهایی نه چندان دوردست را به ذهن بیاوریم که در عرض کمتر از 48ساعت، نخستین خطوط اتوبوس‌های تندرو (BRT) در شهر شکل گرفت. این اقدام اگرچه در هیاهوی غوغاسالاران نتوانست چندان فراموش شود. چرا که شهروندان هر روز از این خدمت تازه بهره‌می بردند و از آن استفاده می‌کردند.
شهرداری بدون توجه به جنجال‌ها به فکر توسعه حمل‌ونقل پایدار بود؛ حمل‌ونقلی که بیش از 24میلیون سفر شهری را در هر روز ساماندهی کند. ما باید خوشحال باشیم که این شهری که در آن زندگی می‌کنیم بالاخره توانست به دور از هر گونه هیاهو راه توسعه را به آرامی بپیماید و امروزه در زمره شهرهایی قرار گیرد که به‌دلیل توسعه حمل‌ونقل پایدار مورد توجه قرار گرفته است. تهران شهر ماست؛ نمونه‌ای از یک شهر اسلامی. بنابراین باید برای بالیدن این شهر هر روز امیدوارتر باشیم و چشم به دروازه‌های فردا بدوزیم که تهران نه تنها به‌دلیل جمعیت که به‌دلیل توسعه و پیشرفت درزمره شهرهای بزرگ جهان قرارگیرد. این مهم چندان دور از دسترس نیست. مسلما می‌توان امیدوار بود، البته اگر همراهان این راه بیشتر از سنگ‌اندازان توسعه این شهر باشند.
تهران به همراه 4 شهر مختلف از سراسر جهان برای سال 2011 نامزد توسعه حمل و نقل پایدار شده‌اند.لیما، پایتخت پرو با جمعیتی معادل 9 میلیون نفر و پنجمین شهر بزرگ آمریکای لاتین، گوانجو، سومین شهر بزرگ چین، با جمعیتی برابر با 10 میلیون نفر، نانت، سومین شهر بزرگ فرانسه، با جمعیتی معادل 800 هزار نفر و لئون، مرکز ایالت خوآنجوآتو، هفتمین شهر پر جمعیت مکزیک در کنار تهران از نامزدهای جایزه سازمان ملل برای توسعه حمل و نقل پایدار در سال 2011 هستند.
لئون؛ پیشرو در BRT مکزیک
رضا بزرگمهر‌نیا: شهر لئون شهر اول ایالت خوآنجوآتو (Guanajuato) و هفتمین شهر پرجمعیت مکزیک است. مساحت این شهر 1220کیلومتر مربع است و جمعیتی حدود 1/300/000 نفر دارد. یکی از مهم‌ترین نکاتی که این شهر را از لحاظ حمل‌ونقل
درون شهری از سایر شهرهای مکزیک متمایز ساخته است، ایجاد سیستم حمل‌ونقل همگانی BRT است. لئون نخستین شهری است در مکزیک که مجهز به سیستم حمل‌ونقل BRT شده و در حال حاضر به سطحی دست‌نیافتنی از یکپارچگی در سیستم اتوبوسرانی در منطقه رسیده است. لازم به ذکر است که تعداد وسایل نقلیه این شهر از سال 1995 تا 2008 دو برابر شده است و همین امر مشکلاتی را در تردد وسایل نقلیه در شبکه معابر شهر ایجاد کرده است.سیستم حمل‌ونقل همگانی این شهر را اتوبوسرانی و BRT تشکیل می‌دهد که به صورت یکپارچه عمل می‌کنند. سیستم BRT در این شهر به نام Optibus معروف شده و به زبان محلی به آن La Oruga به معنی خون آشام گفته می‌شود.
این سیستم در 27سپتامبر 2003 کار خود را آغاز کرد.بزرگترین مزیت سیستم اتوبوسرانی شهر لئون برنامه‌ریزی مناسب خطوط است. این سیستم به‌دلیل یکپارچگی هرچه بیشتر بین BRT و سایر خطوط که در حال حاضر 69خط از 110خط اتوبوس عمومی این شهر با سیستم BRT یکپارچه شده‌اند، حدود 70درصد سفرهای درون شهری لئون را پوشش می‌دهند. از محاسن دیگر این سیستم نیز می‌توان به مسائل اقتصادی و زیست محیطی اشاره کرد. در این شهر روزانه به‌طور متوسط220هزار سفر اتفاق می‌افتد. سیستم BRT و اتوبوسرانی یکپارچه این شهر 580هزار نفر را در هر روز جابه‌جا می‌کنند که در مصرف سوخت در هر سال 2میلیون لیتر صرفه‌جویی می‌شود. در نتیجه 6هزار تن CO2 کمتری وارد هوا می‌شود. علاوه بر این، حوادث ناشی از حمل‌ونقل درون‌شهری 30درصد کاهش یافته است. این شهر در آگوست 2012 طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده از دومین فاز سیستم حمل‌ونقل یکپارچه خود بهره‌برداری می‌کند. در این فاز 10 ایستگاه جدید و 5کیلومتر خط ویژه اتوبوس به همراه 29دستگاه اتوبوس جدید به سیستم اضافه می‌شود که سبب خارج شدن 100دستگاه اتوبوس آلاینده هوا از سیستم اتوبوسرانی شهر می‌شود.
گوانجو؛ سومین شهر مهم چین
مهرنوش زاهدی: گوانجو در شمال رودخانه پیرل (Pearl) و در جنوب کشور چین واقع شده است. این شهر بندری شلوغ و مرکز استان کوانگ‌دانگ است. مساحت آن بیش از 16هزار کیلومترمربع بوده و جمعیت آن طبق برآوردهای سال 2009 برابر 10/334/500 نفر بوده است. لازم به ذکر است که این شهر سومین شهر مهم چین به شمار می‌رود.قیمت هر لیتر بنزین در گوانجو 89/7 سنت است. به عبارت دیگر هر تن بنزین برابر 11105/5 دلار آمریکا و هر تن گازوئیل 1186/6 دلار آمریکا است.لازم به ذکر است که بنا به گزارش China Daily در تاریخ 6 ژوئن 2007، تمامی تاکسی‌ها و اتوبوس‌ها موظف شدند که تا سال 2010 از سوخت LPG برای حفظ محیط‌زیست استفاده کنند. در حال حاضر گوانجو شهری است که بیشترین خودروهای با سوخت LPG را دارد. از ابتدای ژانویه 2007 در گوانجو تردد موتورسیکلت در سطح شهر ممنوع شد. اداره ترافیک این شهر نیز میزان مشکلات به مراتب کمتری را از زمان اعلام این ممنوعیت گزارش کرده است.
نخستین خط متروی گوانجو در سال 1997 افتتاح شد. گوانجو چهارمین شهر سرزمین اصلی چین است که سیستم مترو دارد. در حال حاضر متروی گوانجو 8خط دارد و شامل 236کیلومتر می‌شود که 5خط آن به بهره‌برداری رسیده است. طول خط BRT 22/5 کیلومتر است که به‌عنوان GBRT نیز شناخته شده و شامل همین یک خط می‌شود. حداکثر سرعت اتوبوس‌ها در آن 21کیلومتر بر ساعت است. این سیستم تنها سیستم BRT است که مستقیما به مترو متصل می‌شود و در طراحی ایستگاه‌های آن محل های پارک دوچرخه نیز در نظر گرفته شده است. بیشترین میزان مسافر BRT در ایستگاه دنیا و بیشترین فرکانس تردد اتوبوس در دنیا و طولانی‌ترین ایستگاه‌های BRT دنیا را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر تعداد مسافران این سیستم در هر ساعت و هر مسیر تکی برابر 26900 نفر در ساعات شلوغی است که بیش از هر سیستم BRT دیگری در آسیاست. تعداد مسافران روزانه سیستم 800هزار نفر است که حتی از تعداد مسافران خط 5مترو همین شهر نیز بیشتر است و تخمین زده شده این تعداد مسافر در پایان سال 2010 حتی بیش از یک میلیون نفر نیز بوده باشند. بیش از 70هزار نفر در یک ایستگاه این سیستم (کاندینگ)تردد کرده‌اند. هزینه سفر با این سیستم 2یوآن است و شهروندان می‌توانند بدین منظور از کارت هوشمند نیز استفاده کنند که 40درصد هزینه‌های آنان را بعد از 15سفر در ماه کاهش خواهد داد.
نانت؛ پایتخت سرسبز اروپا
پدرام سعیدی زندی: نانت بیش از 2دهه است که یکی از شهرهای پیشرو در توسعه حمل‌ونقل پایدار در اروپا به‌شمار می‌رود (مجله تایم نانت را به‌عنوان مطلوب‌ترین شهر برای زندگی در سال ٢٠٠٤ انتخاب کرد) و همچنین پایتخت سبز اروپایی برای سال ٢٠١٣ انتخاب شده است.در سال گذشته شهر نانت پیشرفت بسیار قابل توجهی را در سازماندهی مجدد سیستم تراموا و اتوبوس شهری خود در جهت افزایش بازدهی، ارتقای استفاده از دوچرخه و ادامه حرکت در مسیر دور کردن مردم از استفاده از اتومبیل‌های شخصی اعمال کرد.یکپارچگی شبکه حمل‌ونقل عمومی با تکیه اصلی بر تراموا به همراه یک سرویس بسیار قوی اتوبوس به‌عنوان یک راه‌حل مؤثر ثابت شده است.
سیستم اتوبوس نانت با سرفاصله فقط ٣دقیقه در پیک ترافیک و جابه‌جایی 27هزار مسافر در روز بسیار قوی به‌نظر می‌رسد. این شرایط مطلوب حمل‌ونقل عمومی به‌وسیله چرونوباس بیش از پیش تقویت شد و بهبود یافت. مصرف کربن تا عددی بیش از ٨٠درصد در این شهرکاهش یافته است، به‌طوری که همه اتوبوس‌ها از گاز طبیعی فشرده به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند. دوچرخه‌سواری به‌وسیله یک برنامه اشتراک دوچرخه‌های عمومی که از ایستگاه‌های بسیار پیشرفته، فضای پارک امن برای دوچرخه و سرویس اجاره دوچرخه بهره می‌برد، تشویق شده است.
شهر نانت همچنین استفاده از دوچرخه‌های الکتریکی را تجربه می‌کند و از طریق ترویج استفاده از دوچرخه‌های تاشو این نوع ازحمل‌ونقل را با حمل‌ونقل عمومی ترکیب می‌کند. پس از آنکه آخرین تراموا بر اثر خسارات ناشی از جنگ جهانی دوم از سیستم حمل‌ونقل نانت خارج شد، این سیستم به فعالیت خود ادامه می‌داد. بهره‌برداری مجدد سیستم تراموا در نانت (که تاکنون نیز ادامه دارد) از ژانویه ١٩٨٥ که یک خط تراموا بخشی از مرکز شهر را به شمال شرقی آن متصل می‌کرد آغاز و توسعه تراموا از آن زمان شروع شد و یک خط بعد از خط دیگر در نقاط مختلف شهر تأسیس شد.در حال حاضر شبکه تراموای نانت طولی برابر با 41/4کیلومتر دارد و شامل ٣ خط مختلف است.در سال ٢٠٠٥، شهر نانت پروژه تأسیس اتوبوس با قابلیت سرویس‌دهی بالا (BRT) را در جهت توسعه حمل‌ونقل پایدار و جابه‌جایی در سطح شهر با هزینه قابل قبول شروع کرد. در سال ٢٠٠٦ این سیستم در شرایطی که ٧کیلومتر از فضای شهری را پوشش می‌داد و شامل ١٥ایستگاه در سطح شهر بود، به کار خود ادامه داد. این سیستم مناطق حاشیه‌ای شهر را در کمتر از ٢٠ دقیقه به مرکز شهر ارتباط می‌دهد و سر فاصله‌ای به میزان ٤ دقیقه در ساعات پیک ترافیک دارد. سرعت متوسط این اتوبوس‌ها مابین ٢١ تا ٢٣ کیلومتر بر ساعت است. تعداد این اتوبوس‌ها در سیستم BRT هفتاد عدد است که به‌عنوان یک مکمل خوب برای تراموا عمل می‌کنند.
لیما؛ پیشتاز در مسیر توسعه
مژگان عقیلی: شهر لیما در پرو، شهری است که سیستم BRT آن نخستین قدم برای خلق سیستم حمل‌ونقل پایدار و یکپارچه در شهر محسوب می‌شود. افتتاح رسمی سیستم اتوبوسرانی این شهر پس از سال‌ها برنامه‌ریزی و طراحی، یکی از دلایل انتخاب این شهر به‌عنوان یکی از کاندیداهای برنده جایزه حمل‌ونقل پایدار برای سال 2011 است. لیما بزرگترین شهر و پایتخت کشور پرو است. با جمعیت نزدیک به 9میلیون نفر، شهر لیما پنجمین شهر بزرگ پس از مکزیکو‌سیتی، سائوپائولو، بوینس‌آیرس و ریودوژانیرو در آمریکای جنوبی است. وسعت این شهر 26723کیلومتر مربع است. در سال‌های اخیر شهر لیما در بین شهرهای آمریکای جنوبی مسیر سریع توسعه را در پیش گرفته است.
شهردار این شهر خانم سوزانا ویلاران است که از اکتبر 2010 به سمت شهردار شهر لیما منصوب شده است. قبل از آن از سال 2003 تا اکتبر 2010 آقای لوئیس کاستاندا، شهردار این شهر بوده است. سیستم حمل‌ونقل شهری این شهر شامل 652مسیر حمل‌ونقل عمومی است که در این مسیر اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها به فعالیت مشغول هستند. 464شرکت خصوصی در این سیستم به فعالیت می‌پردازند. این سیستم به صورت کاملا سنتی عمل می‌کند.طرح سیستم متروی این شهر شامل 7 خط است . این سیستم یک شبکه ریلی روزمینی است. خط یک این شبکه از سال 2010 در حال ساخت است و 6خط دیگر در دست طراحی هستند. خط یک قرار است در ماه جولای 2011 به‌طور کامل افتتاح شود.
خط یک سیستم متروی لیما 21کیلومتر است و 16ایستگاه خواهد داشت. حدود 11کیلومتر از این مسیر تا به حال ساخته شده است. در حال حاضر این سیستم 5قطار و 32واگن دارد که تعداد قطارها باید به 15قطار افزایش یابد.سیستم اتوبوس‌های تندرو شهر لیما با نام «COSAC 1» است. برنامه اصلی این سیستم نقاط بحرانی و مهم کلانشهر لیما است. فاز یک این پروژه هم‌اکنون در دست توسعه است که 33کیلومتر آن تاکنون ساخته شده است. این سیستم کاملا شبیه سیستم ترانس‌میلنیو در بوگوتا طراحی شده و در دست ساخت است.تاکسی‌ها در سطح شهر لیما بسیار ارزان قیمت هستند. سیستم تاکسیمتر برای کرایه وجود ندارد و قبل از اینکه مسافر سوار تاکسی شود، مقدار کرایه را با راننده تعیین خواهد کرد. نوع تاکسی‌ها متفاوت است و ون‌های تاکسی نیز وجود دارند.
